ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాలు! వివరాలు!! విశిష్టత!!!

~~ భారతదేశంలో ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాలు వివరాలు ~~ 

" ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రాలు "

:: జ్యోతిర్లింగం అంటే ఏమిటి? ::

శివుడు, దేవాదిదేవుడు, పరమ శంకరుడు, భోళాశంకరుడు, ఇలా పలు పేర్లతో పరమశివుని ఆరాధిస్తున్న భక్తులు లింగాకారంలో పూజలు చేయడం సంప్రదాయం. ప్రతి హిందువుకి జీవిత కాలంలో ఏదో ఒక రోజు జ్యోతిర్లింగాల ప్రస్తావన రాకమానదు. ఆధ్యాత్మికతలో విలువైన జ్యోతిర్లింగాల వివరాల్లోకి వెళ్లి తెలుసుకుందాం. అసలు జ్యోతిర్లింగం అంటే ఏమిటి? ఒక నమ్మకం ప్రకారం పరమశివుడు ఉత్తరా నక్షత్రాణ ఒక రాత్రి ఈ భూమిపై అవతరించారని శివ పురాణంలో చెప్పబడింది. జ్యోతిర్లింగమంటే శివుడు కొలువై ఉన్న దివ్యక్షేత్రం. జ్యోతిర్లింగాలు మొత్తం 64 ఉన్నప్పటికి వాటిలో 12 మాత్రమే ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నవి. జ్యోతిర్లింగాలు ఆకాశ వీధుల్లో నుంచి దర్శిస్తే అగ్ని స్తంభాలు వలె దర్శనమిస్తాయని హిందూ మత సంప్రదాయంలో ఒక నమ్మకం. లింగాకారం శివుని యొక్క పవిత్రమైన స్వభావాన్ని సూచిస్తుంది.

:: జ్యోతిర్లింగం ఆవిర్భావం వెనుక కథ ::

ఒకనాడు బ్రహ్మ విష్ణువులు తీవ్రంగా వాదులాడుకొని కలహించుకొంటుండగా కలత చెందిన ఆ పరమేశ్వరుడు ప్రత్యక్షమై వాదులాటకు కారణాన్ని వాకబుచేయగా ఈ సృష్టికి నేనే దేవాదిదేవుడనని ఒకరినొకరు అధికులమని కలహించుకుంటున్నారని తెలుసుకొన్నాడు. ఈ వాగ్వాదానికి తెలరదించాలనే సదుద్దేశ్యంతో ముల్లోకాలను మించే విధంగా జ్యోతిని ప్రజ్వలించే లింగాకారంలో ఏర్పడ్డారు. ఎవరు మూలాలను ముందుగా కనిపెట్టారో వారే దేవాదిదేవుడనే తలంపుతో బ్రహ్మ విష్ణువులిద్దరు ఒకరు ఆదిని ఒకరు అంతాన్ని కనిపెట్టేందుకు చెరొక మూలలను దూసుకువెళ్తారు. అయితే బ్రహ్మ విష్ణువుల్లో ఏ ఒక్కరూ లింగాకారం మొదలు కానీ పై భాగపు చివరలను కానీ కనుక్కోలేకపోతారు. కానీ బ్రహ్మ అబద్ధమాడగా విష్ణువు ఓటమిని నిజాయితితో అంగీకరిస్తారు. బ్రహ్మ అబద్దమాడా డని గ్రహించిన శంకరుడు బ్రహ్మకు భూలోకంలో పూజలుండవని శపించెను. చల్లబడిన జ్యోతిర్లింగం అన్నామలై కొండల్లోని అరుణాచలేశ్వర జ్యోతిర్లింగా ఏర్పడింది. జ్యోతిర్లింగాలు పరమశివుని దివ్యక్షేత్రాలుగా భాశింపబడ్డవి. 

:: మొదటిది గుజరాత్లోని శ్రీ  సోమనాథ్ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  ::

గుజరాత్ రాష్ట్రంలోని ప్రభాస్ పఠాన్ గ్రామం వద్ద  సోమనాథ్ క్షేత్రం ఉన్నది. శివ భక్తులు విరివిగా దర్శించే ఈ  సోమనాథ్ క్షేత్రం ఎంతో  ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నది.  ఈ సోమనాధ జ్యోతిర్లింగక్షేత్రం తొలి తీర్దయాత్ర కేంద్రంగా ప్రసిద్దిచెందింది.   శివపురాణం కథనం ప్రకారం చంద్రుడు ప్రజాపతి యొక్క 27 కుమార్తెలను  వివాహం చేసుకుంటాడు. కానీ వారిలో  రోహిణి పట్ల మాత్రమే అచంచల  ప్రేమను ప్రదర్శిస్తుంటాడు. మిగిలిన పుత్రికలను  పట్టించుకోవడంలేదని కలత చెందిన దక్షప్రజాపతి చంద్రుని యొక్క ప్రభ / అందం  నశించగలదు శపిస్తాడు. కలత  చెందిన చంద్రుడు  రోహిణితో సహా సోమనాథ్ చేరుకుని అచట స్పర్శ లింగాన్ని ఎంతో నిష్టతో పూజ చేస్తాడు.  తద్వారా శివుని అనుగ్రహాన్ని పొందిన చంద్రుడు తిరిగి కోల్పోయిన ప్రభని పొందాడు.   అంతట శివుడు చంద్రుని కోరికతో  సోమనాధుడుగా  అచట నుండి భక్తులు కోరిన కోర్కెలను నెరవేస్తున్నారు.  అయితే కాలక్రమంలో ఈ జ్యోతిర్లింగం 16సార్లు  ధ్వంసం కావించబడినప్పటికీ  తిరిగి జీర్ణోద్ధారణ పొందింది.  

:: రెండవ జ్యోతిర్లింగం శ్రీ మల్లికార్జున జ్యోత్రిలింగ దివ్యక్షేత్రం ఆంధ్రప్రదేశ్ :: 

కృష్ణా  నది ఒడ్డున శ్రీ శైల పర్వతం మీద ఉంది. దీనిని "దక్షిణ కైలాశం” అని కూడా పిలుస్తారు. శ్రీమల్లిఖార్జున జ్యోతిర్లింగ క్షేత్రంలో  పరమశివుడు “శ్రీ మల్లిఖార్జునుడు” గా మరియు పార్వతి “భ్రమరాంబిక”గా కొలువై ఉన్నారు. అంతేకాకుండా  ఈ  జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  గొప్ప శైవ క్షేత్రాలలో  ఒకటిగా పేర్గాంచింది. ఈ దేవాలయంలోని ప్రధాన దేవతలు మల్లికార్జున (శివుడు) మరియు భ్రమరంబా (దేవి). శివ పురాణం  ప్రకారం, గణేశుడు కార్తికేయుని కంటే  ముందు పెళ్లి చేసుకున్నాడు, ఇది కార్తికేయునికి ఆగ్రహాన్ని కలిగించింది. ఆగ్రహించిన కార్తికేయుడు క్రౌంచ పర్వతానికి వెళ్ళిపోతాడు. దేవాధిదేవతలు అందరూ అతనిని ఓదార్చడానికి ప్రయత్నించారు కాని ఫలించలేదు. అంతిమంగా శివపార్వతులు క్రౌంచ పర్వతమునకు వెళ్లినప్పటికీ కార్తికేయుని త్రిరస్కరణకు గురౌతారు. అలాంటి పరిస్థితిలో తమ కొడుకు చూసిన వారు చాలా బాధపడిన  శివుడు జ్యోతిర్లింగ రూపాన్ని స్వీకరించి  మల్లికార్జునస్వామి  పేరుతో శ్రీశైల పర్వతం మీద నివసించాడు. ఈ పర్వతం యొక్క కొనను    దర్శించినంత మాత్రానే అన్ని పాపాల నుండి విముక్తి కలగటమే కాకుండా జననమరణ బంధం నుండి దాస్యవినిర్ముక్తులౌతారని భక్తుల నమ్మిక. 

:: మూడవది శ్రీ మహాకాళేశ్వర  జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  మధ్యప్రదేశ్ :: 

ఉజ్జయినీలోని దట్టమైన మహాకాల్ అడవిలో క్షిప్రా నది ఒడ్డున ఉంది. మధ్యప్రదేశ్ లోని ఈ జ్యోతిర్లింగం  మధ్య భారతదేశంలో ఒక ముఖ్యమైన పుణ్య క్షేత్రం. ఈ జ్యోతిర్లింగం ఎలా ఉనికిలోకి వచ్చింది అనేదానికి సంబంధించిన అనేక కథలు పురాణముల్లో చెప్పబడి ఉన్నాయి. ఓ కథనం  ప్రకారం, ఉజ్జయినీ రాజు చంద్రశేనా శివుడి భక్తుడు. మరో  వైపు ఐదు సంవత్సరాల బాలుడు శ్రీకర్ తన రాజైన చంద్రసేనా శివభక్తి ప్రేరేపితుడయి, శ్రీకర్ ఒక రాయి తీసుకొని శివుడిగా పూజించటం మొదలుపెట్టాడు. అనేకమంది ప్రజలు ఆయనను విభిన్న మార్గాల్లో విరమించుకోడానికై తగు రీతిలో భంగపరిచే విధంగా ప్రయత్నించారు.  కానీ ఆ బాలుడి భక్తి పెరుగుతూ వచ్చింది. తన భక్తితో ప్రసన్నుడైన శివుడు, జ్యోతిర్లింగం  రూపాన్ని ధరించి మహాకాల్ అడవిలో నివసించాడు. మహాకాలేశ్వర దేవాలయం హిందువులకు అతి ముఖ్యమైన దివ్యక్షేత్రముగా పరిగణించడంలో మరో కారణమ్,  ఇది ఏడు "ముక్తి-స్థల్" దేవాలయాల్లో  ఒకటి.  "ముక్తి-స్థల్" అంటే అర్ధం “మానవ జన్మ నుండి విముక్తి చేసే ప్రదేశం”.

:: నాల్గవది శ్రీ ఓంకారేశ్వర జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  :: 

అత్యంత ప్రముఖమైన జ్యోతిర్లింగాలలో ఒకటి  జ్యోతిర్లింగం  మధ్యప్రదేశ్ లోని నర్మదా నదిలో శివపురి అనే ద్వీపంలో ఉంది. ఓంకారేశ్వర్ అంటే "ఓంకార శబ్దానికి ప్రభువు” అని  అర్ధం! హిందూ గ్రంథాల ప్రకారం, ఒకప్పుడు ఒకప్పుడు దేవతలకు  మరియు దానవులకు  (దేవతలు మరియు రాక్షసులు) మధ్య  అందులో దానవులు గెలిచారు. అయితే దేవతలు శివుడికి ప్రార్థన చేయాగా  వారి ప్రార్థనతో సంతోషించిన శివుడు ఓంకారేశ్వర జ్యోతిర్లింగం రూపంలో ఉద్భవించి దానావులను ఓడించాడు. ఈ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  హిందువుకు  అత్యంత పవిత్రమైనదని భావిస్తారు.

:: ఐదవది శ్రీ వైద్యానాథ / శ్రీ వైజ్నాథ్ / శ్రీ  బైద్యానాథ్ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  :: 

ఈ వైద్యనాధ జ్యోతిలింగ దేవాలయం  ఝార్ఖండ్లోని శాంటల్ పరగణాలలో  దెగఢ్ ప్రాంతంలో వద్ద ఉంది. ఇది అత్యంత గౌరవింపబడిన జ్యోతిర్లింగ పుణ్యక్షేత్రాలలో ఒకటి. భక్తులు బైద్యనాథ జ్యోతిర్లింగాన్ని నిష్కల్మషమైన భక్తితో పూజిస్తే తమయొక్క బాధలనుండి  ఉపశమనం చేకూరుస్తుందని విశ్వసిస్తారు. ప్రజలు ఈ జ్యోతిర్లింగాన్ని ఆరాధించడం ద్వారా మోక్షాన్ని లేదా మోక్షాన్ని పొందుతారని ప్రజలు నమ్ముతారు. ప్రముఖ పురాణ గాధల ప్రకారం, రాక్షసుడు రావణుడు శివ ధ్యానం చేసి, శివ కృపను పొంది , శివ భగవానుని శ్రీలంకను అజేయ రాజ్యం చేయాలని కోరాడు. రావణడు అతనితో మౌంట్ కైలాష్ తీసుకువెళ్లాలని ప్రయత్నించాడు, కానీ శివుడు దానిని చూర్ణం చేశాడు. రావణాన్ని తపస్సు కోసం అడిగారు మరియు దానిపై పన్నెండు జ్యోతిర్లింగాలకి ఇవ్వబడింది, అది భూమిపై ఉన్నట్లయితే అది శాశ్వతత్వం వరకు ఆ స్థానానికి పాతుకుపోతుంది. శ్రీలంకకు రవాణా చేస్తున్నప్పుడు, లార్డ్ వరుణ రావణుడి శరీరం లోకి ప్రవేశించాడు మరియు తనకు ఉపశమనం కలిగించాల్సిన అవసరముంది. లార్డ్ విష్ణువు ఒక కుర్రవాడు రూపంలో వచ్చాడు మరియు ఈ సమయంలో లింగం పట్టుకోవాలని ఇచ్చాడు. ఏదేమైనా, విష్ణువు నేల మీద లింగాన్ని ఉంచాడు మరియు అది అక్కడికక్కడే పాతుకుపోయినది. తపస్సు యొక్క రూపంగా, రావణ తన తొమ్మిది తలలను కత్తిరించాడు. శివుడు అతణ్ణి పునరుజ్జీవించి, శరీరానికి నాయకత్వం వహించాడు, వైద్యా వంటిది, అందుకే ఈ జ్యోతిర్లింగ వైద్యానాథ్ అని పిలువబడింది.

అంతిమంగా శివ సంతుష్టుడై,  తన లింగమును తీసుకువెళ్ళటానికి అనుమతి ఇచ్చాడు. ఈ లింగమును ఎవరికైనా బదిలీ చేయవద్దని మహాదేవడు  సలహా ఇచ్చాడు. తన లంక  ప్రయాణంలో విరామం ఉండకూడదు. తన ప్రయాణ సమయంలో అతను లింగమును భూమి మీద ఎక్కడైనా  నిక్షిప్తం చేసినట్లయితే, అది ఎప్పటికీ ఆ స్థలంలో స్థిరంగా స్థాపించబడుతుంది అని  హెచ్చరించాడు. లంకకు  శివలింగంతో తిరిగి ప్రయాణమౌతున్నందుకు సంతోషంలో ఉన్నాడు రావణుడు.

రావణుని అదృష్టం వేరే తలచింది. దేవతలకు రావణుడు శివలింగాన్ని లంకకు తీసుకువెళ్లడం ఎంతమాత్రం నచ్చలేదు. మహాదేవుడు శివుడు రావణుని రక్షకునిగా నిలవటం దేవతలకు ఎంతమాత్రం నచ్చలేదు.  వారు రావణాన్ని ఎదుర్కొన్నందుకు ఒక ప్రణాళికను రూపొందించారు. వారు రావణుని  బొడ్డులోకి వరుణుణ్ణి   కోరారు. అందువల్ల, రావణుడు  నీటిని విడుదల చేయడానికి  ఆవశ్యకతను  తెప్పించింది. అతను తాత్కాలికంగా లింగంను ఎవరిని అప్పగించాలనో  వెతకటం మొదలుపెట్టాడు. బ్రాహ్మణుడి ముసుగులో విష్ణువు రావణునికి ముందు కనిపించాడు.  రావణుడు  లింగం బ్రాహ్మణుడికి అప్పగించారు. దురదృష్టవశాత్తు, రావణడు తనను వేధిస్తున్న కార్యక్రమాన్ని ముగించే  సమయంలోపే  బ్రాహ్మణుడి ఈ భూమిపై నిలుపగా శివలింగం ఆ ప్రదేశంలోనే శాశ్వతంగా స్తాపించబడుతుంది., ఈ ప్రాంతమే  ప్రస్తుతం ఈ  బైద్యనాథ్ జ్యోతిర్లింగ క్షేత్రం.

రావణుడు అచట స్థాపించిన లింగాన్ని అంగుళం  కూడా కదప లేకపోయాడు. ఇది అతన్ని నిరాశపరిచింది. అతను హింసను ఉపయోగించుకున్నాడు కానీ లింగంను బొటనవేలుతో నడిపించడంలో ఆయన విజయం సాధించారు. తరువాత అతను తన పనులకు పశ్చాత్తాపపపడి శివదేవుడిని  క్షమాపణ కోరాడు.

అతను లంకకి తిరిగి వచ్చినప్పటికీ  లింగమును ఆరాధించటానికి ప్రతిరోజూ వస్తూవుండేవాడు. ఇది ఎప్పటికీ కొనసాగింది. ఈ ప్రదేశంలో రావణుడు భూమిపైకి వస్తున్న ప్రదేశాన్నిమరియు లింగం ఉంచిన ప్రదేశం బైద్యనాధ్ధ్ కు ఉత్తరంగా నాలుగు మైళ్ల దూరంలో ఉన్నది , ప్రస్తుతం దేయోఘర్ మరియు లింగం కూడా బైద్యనాథ్ జ్యోతిర్లింగం అని పిలవబడుతుంది.

శివ పురాణంలో చెప్పినట్లుగా బైద్యనాథ్ పేరును రావణ చరిత్రను కలిగి ఉంది. 

:: ఆరవది శ్రీ భీమశంకర జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  మహారాష్ట్ర పూణే :: 

మహారాష్ట్ర పూణే లోని సహ్యాద్రి ప్రాంతంలో ఉంది. ఇది భీమ నది ఒడ్డున కలదు. ఇది ఈ నదికి మూలం. ఈ జ్యోతిర్లింగం  ఉనికి గురించి పురాణం కుంభకర్ణ కుమారుడు భీమ కాలం నాటిది. భీముడు తానూ కుంభకర్ణుని కుమారుడినని తెలుసుకొన్నంతనే తన తండ్రిని రామావతారంలో విష్ణువే వధించెనని తెలుసుకొని విష్ణువుపై ప్రతీకారేచ్చతో రగిలిపోయాడు. బ్రహ్మ తృప్తి కొరకై కఠోర తపస్సు చేసాడు.  బ్రహ్మదేవుడిని తృప్తి పరచి అపార  శక్తిని సాధించడంతో భీమా  ప్రపంచ నాశనాన్ని ప్రారంభించాడు. అతను శివుడు-కమృప్తేశ్వర్ యొక్క  భక్తుడిని ఓడించి అతనిని నేలమాళిగలో ఉంచాడు. ఈ దౌర్జన్యానికి ముగింపుపలకటానికి  శివ భగవంతుడిని కోరుతూ దేవతలందరూ ప్రార్ధించారు.  అనంతరం  జరిగిన యుద్ధంలో  చివరకు రాక్షసుడైన భీమని  శివుని ఆగ్రహజ్వాల బూడిదగా చేసింది. ఆ ప్రదేశాన్ని శివుని క్షేత్రంగా చేసుకోమని దేవతలా ప్రార్ధనపై శివుడు భీమశంకర్ జ్యోతిర్లింగంగా తనను ప్రత్యక్షంగా ప్రదర్శించాడు. యుద్ధం తర్వాత శివుని శరీరం నుండి పోసిన చెమట భీమ నదిగా  ఏర్పడిందని నమ్ముతారు.

:: ఏడవది శ్రీ రామేశ్వర జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం :: 

తమిళనాడు లోని సేతు తీరంలో రామేశ్వరం ద్వీపంలో ఉన్న ఈ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం 12 జ్యోతిర్లింగాలకు  దక్షిణ భాగం. ఈ ఆలయం దాని వాస్తుకళకు ప్రసిద్ధి చెందింది, ఇది చాలా ప్రముఖమైనది, పొడవైన అలంకరించబడిన కారిడార్లు, టవర్లు మరియు 36 తీర్థాలు. ఈ దివ్యధామమ్ యాత్రాకేంద్రముగా బనారస్ తో సమానంగా ఖ్యాతి గడించింది.  ఈ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం రామాయణ గాథలో రాముడి విజయానికి సంబంధించినదై ఉన్నది.  శ్రీలంకకు వెళుతున్న శ్రీరాముడు  రామేశ్వరం వద్ద ఆగిపోయి సముద్రం మీద నీరు త్రాగుతుండగా ఆకాశవాణి  "నన్ను నీవు పూజించకుండా నీళ్లు  త్రాగుతున్నావు." అని వినిపించింది. ఈ మాటలు  విన్న శ్రీరాముడు  ఇసుకతో  లింగాన్నీ  చేసి, పూజించాడని నమ్ముతారు. రావణుడిని  ఓడించడానికి ఆశీర్వాదం కోసం కోరగా  శివుడు జ్యోతిర్లింగా మారి శాశ్వత ష్టానంగా చేసుకొని  శ్రీరామునిపై దీవెనలు కురిపించారు. 

:: ఎనిమిదవది శ్రీ నగనాథ లేదా శ్రీ నాగేశ్వర జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  ::  

నగనాధ ఆలయంగా కూడా పిలుచుకునే ఈ నాగేశ్వర జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం గోమతి ద్వారకా మరియు గుజరాత్ లోని సౌరాష్ట్ర తీరంలోని బైట్ ద్వారకా ద్వీపం మధ్య మార్గంలో ఉంది. ఈ జ్యోతిర్లింగం ప్రాముఖ్యత ఏమిటంటే  అన్ని రకాల కాలకూట విషాల నుండి రక్షణను సూచిస్తుంది. ఈ దేవాలయంలో పూజించేవారు అన్ని విష ప్రమాదాల  నుండి తప్పించుకున్నారని నమ్ముతారు. శివ పురాణాల ప్రకారం, సుప్రియ  భక్తుడిని  దారుకా అనే దానవుడు   వశపరుచుకొని అందరు బంధీలతో  రాజధానైనా దారుకావనంలో బంధించాడు.

అయితే సుప్రియ మిగిలిన బందీలను “ఓం నమః శివాయ” అని ధ్యానం చేయమని సలహా ఇవ్వగా బందీలందరూ ధ్యానించడం మొదలెట్టారు.  ఇది విని  కోపంతో రేగిపోయిన డారకుడు రెచ్చిపోయి సుప్రియను చంపబోగా పరమశివుడు ప్రత్యక్షమై దారకుడిని అంతమొందించెను. ఆ విధంగా నాగేశ్వర్ జ్యోతిలింగం ఆవిర్భవించింది. 

:: తొమ్మిదవది శ్రీ కాశీ విశ్వనాధ్ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం  :: 

ప్రపంచంలోని అత్యంత గౌరవించే ప్రదేశం - కాశీ! ఇది పవిత్ర నగరం. రద్దీగా వుండే  బనారస్ (వారణాసి)లో  ఉంది. వారణాసి యొక్క కనుమలు మరియు గంగా కంటే, యాత్రికులకు భక్తి దృష్టి ఉంది. బనారస్లో ఇతర దేవతలపై దాని ఆధిపత్యాన్ని చూపించిన మొట్టమొదటి జ్యోతిర్లింగం భూమి యొక్క అంతర్భాగాన్ని చీల్చుకొచ్చి స్వర్గానికి కాంతులు పంచిందని నమ్ముతారు. ఈ దేవాలయం శివునికి అత్యంత ప్రియమైనదిగా చెప్పబడింది మరియు ఇక్కడ చనిపోయినవారికి విముక్తి లభిస్తుందని ప్రజలు నమ్ముతారు. పరమశివుడు  స్వయంగా ఇక్కడ నివసిస్తూ   భక్తులకు  విముక్తిని  మరియు సంతోషం ఇచ్చేవాడని నమ్మకం.  ఈ ఆలయం అనేక సార్లు పునర్నిర్మించబడింది, కానీ దాని ప్రాముఖ్యతని ఎల్లప్పుడూ కొనసాగించింది.

:: పదవది శ్రీ త్రయంబకేశ్వర్ జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం, నాసిక్ :: 

ఈ త్రయంబకేశ్వర దేవాలయం మహారాష్ట్రలోని నాసిక్ నుండి 30 కి.మీ.ల దూరంలో గోదావరి నది పరీవాహక ప్రాంతములో ఉండే  బ్రహ్మగిరి అనే పర్వతం వద్ద ఉంది. ఈ దేవాలయం గోదావరి నదికి మూలంగా పరిగణించబడుతుంది.  దీనిని "గౌతమి గంగా"అని  పిలుస్తారు.  ఇది దక్షిణ భారతదేశంలో అత్యంత పవిత్ర నది. శివ పురాణం  ప్రకారం, గోదావరి నది కోరికపై  గౌతమ్ రిషి మరియు శివుని అనుగ్రం పొందిన ఇతర దేవతలు ఇచట కొలువై ఉండాలని నిర్ణయించి ఈ ప్రాంతానికి త్రయంబకేశ్వర్ పేరు నిర్ణయించారు. అయితే గౌతమ్ రిషి వరుణ దేవుని  నుండి ఒక గొయ్యి రూపంలో ఒక వరం సంపాదించాడు, దాని నుండి అతను తృణధాన్యాలు మరియు ఆహారం అనంతమైన సరఫరా పొందుతుండేవారు. ఇది  గమనించిన  ఇతర దేవతలు అతనిపై అసూయ పడ్డారు.  వారు గౌతమునుని  ధాన్యాగారంలోకి ఒక ఆవుని పంపించారు. ఈ గోవు పొరపాటున గౌతమ  రిషి చేత హత్య చేయబడింది.  ఆ ప్రదేశమును శుద్ధీకరించుటకు ఏమైనా చేయమని శివుని అడిగాడు గౌతముడు.  శివుడు గంగను భూమిని పవిత్రంగా చేయటానికి రమ్మంటాడు.  తద్వారా గంగ ప్రక్కన త్రయంబకేశ్వర  జ్యోతిర్లిగంగా కొలువై భక్తుల కోరిన కోర్కెలు తీర్చుచున్నారు.  మహారాష్ట్రలోని ఈ జ్యోతిర్లింగం  ప్రతి ఒక్కరి కోరికలను నెరవేరుస్తుందని హిందువులు విశ్వసిస్తారు.

:: పదకొండవది శ్రీ కేదార్నాధ్  జ్యోతిర్లింగ దివ్యక్షేత్రం కేదార్నాధ్   :: 

భారతదేశంలోని అతి పవిత్రమైన యాత్రా స్థలాలలో ప్రముఖమైనది శ్రీ కేదార్నాథ్ దేవాలయం.  హిమాలయ పర్వత శ్రేణులలో 12000 అడుగుల ఎత్తున కేదర్ అనే పర్వతం పై ఉంది. ఇది హరివార్ నుండి సుమారు 150 మైళ్ళ దూరంలో ఉంది. జ్యోతిర్లింగానికి చెందిన ఈ ఆలయం ఏడాదికి ఆరు నెలలు మాత్రమే తెరువబడి ఉంటుంది. ఇచట  సంప్రదాయం ఏమిటంటే, కేదార్నాథ్  తీర్థయాత్రకు వెళ్ళినప్పుడు  భక్తులు మొదట యమునోత్రి మరియు గంగోత్రి సందర్శించి అచట నుండి పవిత్ర జలాలను  కేదార్నాథ్ను  అభిషేకిస్తారు.  పురాణాల ప్రకారం విష్ణు భగవానుడి అవతారాలోన  నర, నారాయణ లు  యొక్క తీవ్ర తపస్సుకు మెచ్చి  శివుడు  జ్యోతిర్లింగ రూపంలో కేదార్నాథ్లో శాశ్వత నివాసం తీసుకున్నాడు. ఈ ప్రదేశంలో ప్రార్ధిస్తూ తన కోరికలు నెరవేరతాయని  ప్రజలు నమ్ముతారు.

:: పన్నెండవది శ్రీ ఘృశ్నేశ్వర్ జ్యోతిర్లింగ దివ్య క్షేత్రం  ఔరంగాబాద్ :: 

మహారాష్ట్రలోని ఔరంగాబాద్ సమీపంలోని దౌలాతబాద్ నుండి 20 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న వేరుల్ అనే గ్రామంలో శ్రీ ఘృనేశ్వరజ్యోతిర్లింగ ఉంది. అజంతా & ఎల్లోరా గుహలు ఈ ఆలయ సమీపంలో ఉన్న ప్రసిద్ధ పర్యాటక ప్రదేశం. వారణాసిలోని కాశీ విశ్వనాధ్ ఆలయాన్ని పునర్నిర్మించిన అహల్యాబాయ్ హోల్కర్ ఈ ఆలయాన్ని నిర్మించాడు. ఘృష్ణేశ్వర  ఆలయం కుసుమేస్వరార్, ఘుశ్మేశ్వర, గ్రుష్మేశ్వర, మరియు ఘ్రిష్ణేశ్వర  వంటి ఇతర పేర్లతో కూడా పిలుస్తారు.  శివ పురాణాల ప్రకారం, సుధర్మ్  మరియు సుదేహ అనే జంట దేవగిరి పర్వతం మీద నివసించేవారు. వారు సంతానహీనులయ్యారు, అందువలన సుదేహ ఆమె సోదరి ఘుష్మాను సుధర్మతో  వివాహం జరిపించింది. సుధర్మ మరియు ఘుశ్మ జంటకు కుమారుడు కలిగాడు. ఇది సుదేహాలో  అసూయ రగిల్చింది. ఈర్ష్యతో సుదేహ  కుమారుడిని నదిలో పారవేస్తుంది.  ఈ ప్రాంతంలోనే ఘుశ్మ 101 లింగాలను  నిమజ్జనం చేసింది. ఘుశ్మ  అందుకున్న శివుడు తిరిగి ఆమె కుమారుడిని ఆమె వద్దకు చేర్చగా సుధర్మ కోరికపై అక్కడే జ్యోతిర్లింగంగా ఆవిర్భవించి శ్రీ ఘుష్మేశ్వర్ జ్యోతిర్లింగంగా అవతరించారు. 
image source : https://shrimathuraji.com/